Szkoła radziecka przeciw FIDE || Turniej kandydatów 1953

FIDE razy dwa, czyli drugi cykl eliminacji 1952-1953

W przeciwieństwie do pierwszego cyklu eliminacyjnego, o którym pisałem TUTAJ,  to FIDE poprawiło swoją organizację i zaplanowało wszystko lepiej. Najważniejszą zmianą na plus było to, że odbyły się wszystkie zaplanowane turnieje strefowe, a na turniej międzystrefowy zjawili się wszyscy poza dwoma drobnymi wyjątkami: USA wysłało tylko jednego zawodnika, więc drugi bilet przyznano Pilnikowi z Argentyny, a miejsce zmarłego Foltysa z Czechosłowacji zajął Stahlberg, który zrezygnował wcześniej z gry w turnieju strefowym.

Tarcia w FIDE

Początek lat pięćdziesiątych był cały czas areną walk wewnątrz FIDE, a walki te nie były bynajmniej spowodowane chęcią jak największego rozwoju królewskiej gry. Wszędzie wkradała się zimnowojenna polityka, każda federacja starała się jak najwięcej ugrać dla siebie. Na XX Kongresie FIDE w Paryżu w 1949 roku pierwszy raz przyznano tytuły arcymistrzów za stare lub aktualne osiągnięcia, a na kolejnym zjeździe delegatów w 1950 roku w Kopenhadze tytuły mistrzów międzynarodowych. Duży procent nagrodzonych zawodników stanowili radzieccy gracze, co nie było w smak zachodnim wpływom – pojawiały się głosy, iż tytułów w ZSRR jest zbyt dużo, a także, że nie powinno być sytuacji w której tak wielu Rosjan gra w turnieju międzystrefowym i turnieju kandydatów, ponieważ młodzi radzieccy zawodnicy nie będą mieli szans w starciu z środkowoeuropejskimi czy zachodnimi mistrzami. Informacja o takich głosach w FIDE jest w tym momencie jedynie ciekawostką, ale będzie wracało to jak bumerang przy każdej kolejnej decyzji FIDE.

Gwiazdkami oznaczyłem graczy z tytułem arcymistrza. Po zakończonym turnieju tytuły te dostali także Petrosjan, Tajmanow i Awerbach.

Jak to w życiu bywa, młodzieńcy niewiele sobie robili z wielkich nazwisk rywali i narzekania działaczy – piątka zawodników z „radzieckiej szkoły szachowej” bezceremonialnie zmiotła światową czołówkę i zajęła pierwszych pięć miejsc! Niesamowitą siłą gry popisał się Aleksander Kotow, który bez przepraszania rozpoczął zawody od 8 (!) zwycięstw z rzędu, zaś wszyscy zawodnicy z ZSRR zanotowali sumarycznie… 3 porażki. Kotow przy okazji zanotował rekord, który przetrwał 18 lat i został poprawiony przez Fischera – wygrał turniej międzystrefowy z 3 punktami przewagi nad kolejnym rywalem.

Kroplą dziegciu w tej beczce radzieckiego miodu jest fakt, że Awerbach dostał się do turnieju pretendentów dzięki 0,25 punktu w systemie Bergera, które zostało uzyskane w ostatniej rundzie w partii Golombek-Wade! Warto jednak nadmienić, że losowanie zawodników nie było w żaden sposób ustawiane, zawodnicy z jednego kraju mogli się spotykać ze sobą nawet w ostatnich rundach turnieju, z czego chętnie skorzystali Rosjanie – wszystkie partie między nimi zakończyły się szybkimi remisami. To był pierwszy sygnał alarmowy dla FIDE, które w kolejnych latach będzie starać się zmusić zawodników do walki o zwycięstwo.

Najlepsi z najlepszych

Zaliczeni do grona pretendentów stali się więc na podstawie imiennych zaproszeń: Bolesławski, Smysłow, Keres, Najdorf (miejsca II-V w pierwszym turnieju kandydatów), Bronstein jako przegrany meczu o mistrzostwo świata, Euwe i Reshevsky – obaj, którzy nie skorzystali z prawa gry w pierwszym turnieju pretendentów. FIDE uznało, że obaj mistrzowie nie mogli przybyć z przyczyn niezależnych, w przeciwieństwie do Fine’a, który unikał gry jak ognia, więc FIDE uznało go niegodnym zaproszenia na tak wielkie rozgrywki. Skład miano uzupełnić pierwszą piątką z Saltsjobaden.

Jednak ponieważ w ogłoszonej formule do turnieju kandydatów zakwalifikowaliby się wyłącznie zawodnicy ZSRR, to FIDE postanowiło powtórzyć manewr z poprzedniego turnieju kandydatów i dołączyć do turnieju dodatkowo Stahlberga, Szabo i Gligoricia, używając argumentu, że walka u podnóżka szachowego tronu powinna mieć bardziej międzynarodowy charakter. Pomimo tych „nadustawowych” zawodników, to szachowy świat był zadowolony z tej decyzji i powszechnie uznano, że turniej w Neuhausen i Zurychu zapowiada się na „turniej-monstrum” ze wszystkimi najlepszymi graczami planety, poza oczywiście Botwinnikiem. Pojawiły się porównania do tak legendarnych turniejów jak Londyn 1883 r. czy Wiedeń 1898 r. FIDE mogło być dumne ze swoich poczynań.

Jak w szwajcarskim zegarku

II turniej pretendentów nie miał aż tak sensacyjnego przebiegu, jak jego poprzednik. Triumfatorzy z Salstjobaden mieli stosunkowo niewiele do powiedzenia, od samego początku prowadziły znane i uznane nazwiska. Na samym starcie prowadził Euwe, jednak razem ze Stahlbergiem bardzo szybko stracił siły (mieli po 52 i 45 lat, co przy 23-letnim Petrosjanie pokazuje jak wielka była różnica w wieku i sile fizycznej), po pierwszym kole prowadził niepokonany Smysłow mając 9,5 punktu, punkt za nim czaili się Bronstein i Reshevsky, a dalej kolejno Najdorf, Petrosjan (po 8 pkt.), Euwe (7,5 pkt), Keres i Tajmanow (balansujący na granicy 50% z 7 punktami).

 

Niewykorzystana druga szansa

Drugie koło jednak nie pozostawiło żadnych złudzeń: pomimo tego, że w XXI rundzie Reshevsky dogonił Smysłowa (obaj mieli po 12,5 pkt., Bronstein 12), w XXII obaj rywale wygrali, w XXIII Smysłow miał pauzę, a Reshevsky przegrał z Kotowem, w XXIV Reshevsky zremisował wygraną wieżówkę z Gellerem, a Smysłow pokonał Keresa. XXV runda była decydującą – Reshevsky zmierzył się ze Smysłowem i poległ. Radzieckiemu graczowi wystarczyło doszusować do mety pięcioma remisami, czym zapewnił sobie aż 2 punkty przewagi nad resztą stawki. Reshevsky i Bronstein obronili swoje pozycje zdobyte po pierwszym kole, jednak reszta grupy pościgowej zmieniła swoje oblicze.

W rolę szybkich i wściekłych wcielili się Keres i Geller notujący po 9 i 8,5 punktu w drugim kole. Keresowi to wystarczyło na capnięcie czwartej lokaty, Geller swoim zrywem wślizgnął się między Petrosjana a Najdorfa. Występ Kotowa można podsumować stwierdzeniem, że zapragnął być Robin Hoodem – jako jedyny pokonał Smysłowa, dodał również skalp Reshevsky’ego, po czym rozdał punkty „nizinom” z tabeli. Zaskakująco blado wypadł Bolesławski, który nigdy już nie nawiązał do formy sprzed kilku lat.

Sam turniej doczekał się kilku publikacji, z czego najważniejsze są autorstwa zawodników. Za pióro chwycili m.in. dr Euwe, Stahlberg, Najdorf i Bronstein (uznaje się tę pozycję za najlepsze dzieło komentatorskie Bronsteina).

Z uwagi na obfitość niezwykłej urody partii, błędem byłoby ograniczanie dostępu do najcenniejszych z nich. Poniżej więc zamieszczam zapisy wyjątkowych partii, których jednak nie sposób było umieścić w tekście artykułu.

Partie najpiękniejsze i najważniejsze:

 

Artykuł o meczu Botwinnik-Smysłow, który zdarzył się rok później LINK.

Wszystkie zdjęcia pochodzą ze strony: zurich-cc.com