James Bond i szachy

Jak prezentowane są szachy w kinematografii? Na to pytanie będę odpowiadał w kilku odcinkach analizując przykłady ze znanych produkcji filmowych 🙂

Dziś przyjrzymy się jednej z szachowych scen w drugim filmie z serii o agencie 007 pod tytułem ’Pozdrowienia z Rosji’ (1963 rok). Scena przedstawia decydującą ostatnią partię meczu rozgrywanego w Wenecji pomiędzy Kronsteenem a McAdamsem przy stanie 11,5:11,5.

Pojedynek rozstrzyga się na korzyść grającego białymi Kronsteena, który jest szachowym arcymistrzem, a zarazem głównym strategiem organizacji terrorystycznej WIDMO (próbującej zabić Jamesa Bonda). Takie połączenie nie wydaje się być przypadkowe, umiejętności szachowe bohatera mają na celu podkreślić jego potęgę analitycznego zmysłu. Jako ciekawostkę dodam, że w rolę Kronsteena wcielił się Vladek Sheybal, który był polskim aktorem.

Całą scenę można obejrzeć tutaj:

Jak dobrze odwzorowana scena szachowa?

Przejdźmy do wątku czysto szachowego. Czy twórcy filmu zadali sobie jakikolwiek trud, aby realistycznie przedstawić scenę szachową? Czy posunięcia wykonywane przez aktorów miały jakikolwiek sens?

Na pierwszy rzut oka wizerunek szachistów jest właściwy, na sali panuje względna cisza, nikt nie prowadzi rozmów, a wystrój pomieszczenia jest godny prawdziwego meczu na poziomie arcymistrzowskim. Gracze zachowują się kulturalnie, po zakończonej partii podają sobie ręce, co jest standardowym zachowaniem szachistów, zaś palenie tytoniu przy stoliku w trakcie gry nie było zabronione w tamtych czasach.

Możemy zauważyć również, że prowadzona jest ’transmisja’ przy użyciu bardzo dużej szachownicy demonstracyjnej. Jestem zbyt młody, aby pamiętać takie czasy, ale z tego co wiem, taki sposób przekazywania posunięć dla kibiców był jak najbardziej stosowany. Być może jedynie sędziowie nie mówili posunięć tak głośno. Uważni widzowie mogą także zauważyć, że sędziowie nie posługują się notacją algebraiczną. To znaczy nie mówią np. Hetman na e4 (He4), a Hetman na królewskie cztery (H-K4), co jest notacją opisową powszechnie stosowaną w niektórych krajach jeszcze do 1981 roku.

Szachownica oraz figury szachowe nie odbiegają od norm. Ustawienie wydaje się być prawidłowe, pole h1 jest koloru białego, pozycja wygląda jak z prawdziwej partii. Zegar znajduje się po prawej stronie zawodnika grającego czarnym kolorem, co jest ustawieniem domyślnym. Niestety, możemy jednak zauważyć, że o ile pierwsze z posunięć wykonywane było jedną ręką, to dwa kolejne ruchy były wykonywane przez zawodników oburącz co jest zabronione według zasad FIDE.

Gracze nie prowadzą także zapisu mimo iż blankiety znajdują się na stoliku. Można doszukiwać się jeszcze nieścisłości przy wypowiadaniu słowa „szach” oraz przy poddaniu się poprzez położenie swojego Króla. Są to zasady powszechnie znane, ale zupełnie niestosowane w praktyce turniejowej. Podejrzewam, że twórcy zdecydowali się na to świadomie, aby lepiej zobrazować widzom przebieg rozgrywki.

Skąd pochodzi partia z filmu?

Ustaliliśmy już, że na pierwszy rzut oka przebieg partii wygląda logicznie, ale przyjrzyjmy się teraz bardziej szczegółowo wydarzeniom na samej szachownicy…

Bystry szachista z dużą erudycją szachową powinien od razu zauważyć, że gdzieś już widział taki motyw! A jeśli nie znacie odpowiedzi, to jest to właśnie idealny moment na uzupełnienie wiedzy i zapoznanie się z jedną z najpiękniejszych partii w gambicie królewskim!

Partia pochodzi z 16 rundy mistrzostw ZSRR granych w Leningradzie w 1960 roku (tylko 3 lata przed filmem!) pomiędzy dziesiątym mistrzem świata Borisem Spasskim a Davidem Bronsteinem. Wnikliwą analizę tej partii można znaleźć w trzecim tomie książki G.Kasparova „Moi Wielcy Poprzednicy”.

Z pewnych powodów twórcy usunęli dwa pionki przez co ruch 22…Kh7 jest dużym błędem, gdyż 22…Se6 nie tylko przedłużało obronę, ale dawało jakieś szanse na przetrwanie – białe utrzymywały dużą przewagę, ale do zdobycia całego punktu musiałyby się jeszcze chociaż trochę napracować.

Podsumowanie:

Pomimo małych niedociągnięć jestem generalnie pod wrażeniem wyboru pozycji i starań jakich dokonali twórcy filmu z Jamesem Bondem, aby przedstawić krótką scenę szachową w jak najlepszy sposób.