Potęga jest kobietą, czyli opowieść o mistrzyniach świata

WCC2 — Wszystkie Mistrzynie Świata. Ile z nich potrafisz wymienić?

Niemal każdy szachista jest w stanie wymienić większość oficjalnych Mistrzów Świata. Czytamy o nich w książkach, słuchamy fascynujących historii życia i rozwoju, nie brakuje nawet filmów opowiadających o wielkich meczach legendarnych mistrzów. Kto nie słyszał o słynnym pojedynku Bobby Fischer – Boris Spassky w 1972 roku czy o wieloletniej, zaciekłej walce Kasparova i Karpova? Jednak tutaj pojawia się pytanie: co w tym czasie robiły kobiety? Jak wiele Mistrzyń Świata potrafisz wymienić? Czy wiesz kto aktualnie nosi tytuł Mistrzyni Świata?

Prawdopodobnie możesz mieć problem z odpowiedzią na te pytania. W mediach nie pisze się tak dużo o turniejach kobiecych, nawet o meczach na szczycie. Oczywiście jest to naturalne – przyjmuje się, że szachy mężczyzn są precyzyjniejsze, na wyższym poziomie i to na podstawie ich partii chcemy rozwijać własny styl gry. Warto jednak wiedzieć kim były mistrzynie, które podbiły kobiecy świat szachów, a także odważnie podjęły walkę, nawet ze ścisłą czołówką mężczyzn.

Mistrzyni Świata (lata panowania)

Pierwsze Mistrzostwa Świata Kobiet miały miejsce dopiero w 1927 roku, ponad 70 lat po pierwszym oficjalnym międzynarodowym turnieju (Londyn 1851). Był to również pierwszy oficjalny międzynarodowy turniej kobiecy w historii, zorganizowany przez FIDE jako pojedynczy turniej towarzyszący szachowej olimpiadzie.

1. Vera Menchik (1927-1944) – najdłużej panująca Mistrzyni Świata

Pierwsza oficjalna Mistrzyni Świata – Vera Menchik.

Vera Menchik, angielska szachistka pochodzenia rosyjskiego i czechosłowackiego, urodziła się w Moskwie w 1906 roku. W szachy nauczyła się grać w wieku 9 lat, a 6 lat później przeprowadziła się z rodziną do Wielkiej Brytanii, gdzie jej talent zauważył słynny węgierski arcymistrz Géza Maróczy. Kolejne lata Vera spędziła na treningu, rozgrywaniu meczów z najlepszymi kobietami w kraju, brała także udział w kilku turniejach z dobrym skutkiem. Wkrótce uznano ją za najsilniejszą szachistkę w Wielkiej Brytanii, nie mogła jednak wziąć udziału w mistrzostwach krajowych, gdyż nie była Brytyjką.

Vera Menchik na jugosłowiańskim znaczku pocztowym z 2001 roku.

Kiedy w 1927 roku FIDE po raz pierwszy zorganizowało Mistrzostwa Świata kobiet, Vera całkowicie zdeklasowała konkurencję, pokazując, że jest zdecydowanie najlepszą zawodniczką na świecie. Z 11 rozegranych partii wygrała 10, remisując tylko jedną! Swoją absolutną dominację potwierdziła, broniąc mistrzowskiego tytułu jeszcze 6 razy w latach 1930-1939 z niewyobrażalnym wynikiem – w sumie z 83 partii (licząc wszystkie 7 turniejów) wygrała 78, remisując zaledwie 4 partie i przegrywając jedną! Jej przeważającą nad innymi kobietami siłę gry podkreślił sam czwarty Mistrz Świata Alexander Alekhine, który kiedyś napisał:

Niesprawiedliwe jest nakłanianie zawodniczki tak wysokiej klasy jak Pani Menchik do obrony swojego tytułu rok po roku w turniejach złożonych z dużo słabszych graczy.

Vera była jedyną kobietą zapraszaną na turnieje czołówki światowej. Co prawda nie osiągała w nich znaczących sukcesów, jednak w swoim dorobku ma między innymi zwycięstwa nad takimi legendarnymi graczami jak: Max Euwe, Samuel Reshevsky oraz Frederick Yates. W 1929 roku na turnieju w Ramsgate podzieliła także II miejsce razem z Akibą Rubinsteinem – zwyciężył Jose Raul Capablanca, który uzyskał jedynie pół punktu więcej niż młoda Mistrzyni Świata!

Przykładowe szybkie zwycięstwo Very z ładną i prostą kombinacją na końcu:

Kiedy w 1929 roku Menchik wzięła udziała w turnieju w Carlsbadzie, wiedeński mistrz Albert Becker, lekceważąc ją i kpiąc z obecności kobiety, zaproponował, żeby każdy, kogo Vera pokona, wstąpił do „Klubu Very Menchik” (Vera Menchik Club). W tym samym turnieju Becker został pierwszym członkiem tego właśnie „klubu”.

Młoda Vera Menchik.

Vera Menchik zginęła w wieku zaledwie 38 lat, wciąż jako Mistrzyni Świata, podczas jednego z ostatnich niemieckich bombardowań Londynu w 1944 roku. Razem z nią śmierć poniosły także jej młodsza siostra Olga i matka, kiedy podczas ataku został zniszczony ich dom w południowej części miasta.

Vera utrzymała się na kobiecym tronie najdłużej w historii – broniła swojego tytułu aż 17 lat, a jej imieniem nazwany został puchar dla najlepszej drużyny w Olimpiadzie Kobiet.

2. Lyudmila Rudenko (1950–1953)

Druga Mistrzyni Świata – Lyudmila Rudenko.

Lyudmila Rudenko była radziecką szachistką urodzoną w 1904 roku w Łubniach. W szachy nauczył ją grać ojciec, gdy Lyudmila miała 10 lat, lecz, co ciekawe, przyszła Mistrzyni Świata była na początku bardziej zainteresowana pływaniem, w którym to odnosiła nawet znaczące sukcesy! Później pracowała także jako ekonomistka, a szachy przez wiele lat były jedynie jej hobby – udział w turniejach zaczęła brać stosunkowo późno, bo dopiero w 1925 roku, a już 3 lata później zwyciężyła w Mistrzostwach Moskwy Kobiet. Po przeprowadzce do Leningradu rozpoczęła profesjonalny trening, w którym pomagał jej Peter Romanovsky, a później również Alexander Tolush i Grigory Levenfish.

Lyudmila Rudenko podczas symultany w 1950 roku.

Vera Menchik zmarła, wciąż posiadając swój tytuł, dlatego po wojnie, zimą 1949-1950, FIDE zorganizowało turniej, aby wyłonić nową Mistrzynię Świata. Udział wzięło 16 kobiet z 12 państw, a pierwsze 4 miejsca zajęły właśnie radzieckie zawodniczki! Mimo że Lyudmila miała w tym czasie już ponad 40 lat, udało jej się zwyciężyć (+9 -1 =5) i oficjalnie otrzymała tytuł drugiej Mistrzyni Świata.

Jedna z partii, dzięki którym Rudenko uzyskała swój tytuł, przeciwko przyszłej Mistrzyni Świata:

W 1941 roku Lyudmila zorganizowała ewakuację kilkudziesięciu dzieci z Blokady Leningradu. Mimo chaosu wojny, udało jej się uciec i uratować wiele młodych i niewinnych osób z oblężenia miasta, które wkrótce pochłonęło około 1,5 miliona ofiar. Jej pociąg, wśród wojennych ostrzałów i bombardowań, przemierzył 2000 km w ciągu 19 dni, przy czym kobieta musiała włożyć wielki wysiłek, by każde dziecko było zdrowe i nakarmione. Wszystkim udało się dotrzeć na miejsce, a Lyudmila wspominała tę podróż jako najważniejsze osiągnięcie w jej całym życiu.

Lyudmila nigdy nie przestała pasjonować się szachami.

Lyudmila Rudenko zmarła w 1986 roku. Mówiono, że pod koniec swojego życia niemal straciła wzrok, lecz nigdy nie straciła miłości do szachów.

3. Elisaveta Bykova (1953–1956; 1958–1962)

Trzecia Mistrzyni Świata – Elisaveta Bykova.

Elisaveta Bykova urodziła się w 1913 roku w Bogolubowie na terenie ZSRR. Wychowywała się w chłopskiej rodzinie, która w 1925 roku przeprowadziła się do Moskwy. Tam właśnie, w wieku 12 lat, po raz pierwszy zapoznała się z szachami, grając ze swoim bratem. Jej talent zauważono, gdy dwa lata później wygrała mistrzostwa swojej szkoły, lecz pierwszym większym osiągnięciem Elisavety było zajęcie trzeciego miejsca w Mistrzostwach Moskwy Kobiet w 1937 roku. Największe sukcesy w jej karierze przyszły jednak dopiero po zakończeniu wojny.

Elisaveta zawzięcie dążyła do popularyzowania szachów, na przykład poprzez organizowanie symultan.

Od czasu zdobycia tytułu przez Lyudmilę Rudenko, FIDE oficjalnie wprowadziło nowy system wyłaniania kandydatki do meczu z aktualną Mistrzynią Świata – cykl turniejów pretendentek. Po raz pierwszy odbył się on w 1952 roku w Moskwie. Elisaveta zwyciężyła, co dało jej prawo podjęcia walki o szachowy tron z Rudenko rok później. Mecz był niezwykle zacięty i rozstrzygnął się w ostatniej partii na korzyść pretendentki. Bykova zwyciężyła (+7 -5 =2) i otrzymała tytuł trzeciej Mistrzyni Świata.

Jedna z partii meczu:

Elizaveta utraciła swój tytuł w 1956 roku, kiedy to odebrała jej go Olga Rubcova, zdobywając pół punktu więcej w trójmeczu z udziałem trzech radzieckich zawodniczek. Bykova jednak nie odpuściła i dwa lata później skorzystała ze swojego prawa do meczu rewanżowego z bardzo dobrym skutkiem, pokonując Olgę w stosunku 8,5 – 5,5. Ciekawy był również przebieg meczu – po 6 partiach Elizaveta przegrywała już 2-4, jednak wykazała się niezwykłą wolą walki i wygrała 6 partii z rzędu, zostając jednocześnie pierwszą w historii kobietą, która odzyskała tytuł Mistrzyni Świata.

Późniejsza Mistrzyni Świata, Nona Gaprindashvili, tak określiła styl gry Elizavety:

Nie miała sobie równych w rozwoju prostych pozycji i gry końcowej, a także posiadała niezwykłą pracowitość, zimnokrwistość i fantastyczną determinację.

Bykova obroniła swój tytuł jeszcze w 1960 roku, kiedy naprzeciw stanęła Kira Zvorykina (+6 -2 =5), lecz utraciła go 2 lata później w meczu z Noną Gaprindashvili.

Elisaveta Bykova w 1982 roku.

Elisaveta Bykova zmarła w 1989 roku w Moskwie. Przez całe swoje życie wytrwale pracowała na rzecz szachów, nie tylko siedząc przy szachownicy. Wiele czasu spędziła, pomagając przy tworzeniu programu „Szachowa Szkoła” nadawanego przez telewizję, w trakcie wojny była inspiracją dla zainicjowania patronatu szachistów nad szpitalami, a także występowała przed Armią Czerwoną, prowadząc wykłady, rozmowy oraz liczne seanse gry jednoczesnej. Elizaveta pasjonowała się także kobiecymi szachami – jest autorką trzech książek na temat pierwszej Mistrzyni Świata, Very Menchik, pisała również wiele o szachach dla radzieckich gazet. Jej szerokie działania niezwykle przyczyniły się do spopularyzowania gry w szachy do czego dążyła do samego końca.

4. Olga Rubtsova (1956–1958)

Czwarta Mistrzyni Świata – Olga Rubtsova.

Olga Rubtsova urodziła się w Moskwie w 1909 roku. W szachy nauczyła się grać dopiero w wieku 15 lat, jednak towarzyszyły jej one w domu rodzinnym od samego początku życia. Jej ojciec – Nikolai Rubtsov – był dość silnym szachistą I kategorii (co ciekawe regularnie grywał w szachy z samym czwartym Mistrzem Świata, Alexandrem Alekhinem!). Oprócz tego w ZSRR znany był jako naukowiec, profesor metalurgii wydobywczej i laureat państwowej nagrody radzieckiej. Kiedy Olga zainteresowała się grą w szachy stał się także jej pierwszym trenerem. Mimo że przyszła Mistrzyni Świata, idąc w ślady ojca, pracowała jako inżynier-odlewnik, to jej główną pasją i kierunkiem, jaki chciała obrać w życiu, były właśnie szachy.

Olga Rubtsova podczas Olimpiady Kobiet w 1957 roku.

Olga bardzo szybko ujawniła swój talent. Już niecałe 3 lata po poznaniu zasad gry, w wieku 18 lat, po raz pierwszy zdobyła tytuł Mistrzyni Związku Radzieckiego. Podczas swojej kariery wygrała te Mistrzostwa jeszcze 3-krotnie. Po zakończeniu wojny Rubtsova podjęła walkę o kobiecy tron. W pierwszym powojennym Turnieju o Mistrzostwo Świata zajęła pechowe II miejsce, znacznie gorzej zagrała też w Turnieju Pretendentek w 1952 roku. Wytrwały trening przyniósł jednak wymarzone skutki i w 1955 roku Olga zwyciężyła w kolejnym cyklu kandydatek (15 punktów z 19 partii!), a już rok później zajęła I miejsce w trójmeczu o światową koronę, wyprzedzając Elisavetę Bykovą zaledwie o pół punktu!

Całkowita dominacja nad byłą Mistrzynią Świata, Lyudmilą Rudenko, zarówno w tabeli (Olga zdobyła aż 5,5 punktu więcej!), jak i na szachownicy:

Dwa lata później doszło do meczu rewanżowego z Elisavetą Bykovą i Rubtsova nie obroniła swojego tytułu – przegrała dość pewnie w stosunku 5,5-8,5. Rok później znowu próbowała swoich sił w Turnieju Pretendentek, jednak zajęła odległe IX miejsce. W 1957 roku jedyny raz w karierze wystąpiła także na Olimpiadzie, gdzie razem z drużyną zdobyła złoty medal.

Kiedy szczytowy punkt kariery Olgi przeminął, kobieta nie zrezygnowała ze swojej pasji. W latach sześćdziesiątych zaczęła brać aktywny udział w turniejach szachów korespondencyjnych, gdzie odnosiła wybitne sukcesy! W 1972 roku została pierwszą w historii Mistrzynią Świata w Szachach Korespondencyjnych i do dziś pozostaje jedynym graczem (zarówno wśród mężczyzn!), posiadającym najwyższy tytuł w obu rodzajach szachów!

Olga Rubtsova nigdy nie przestała walczyć i wytrwale rozwijać swoich umiejętności.

Olga Rubtsova jest matką 5 dzieci. Każde z nich grało w szachy, jednak śladami mamy podążyła głównie najmłodsza córka, Elena Fatalibekova (z domu Rubtsova), która to uzyskała tytuł Mistrza Międzynarodowego, wygrała też wiele radzieckich, rosyjskich, a także międzynarodowych turniejów.

Olga zmarła w Moskwie w 1994 roku w wieku 84 lat. Za swoje osiągnięcia w szachach została uhonorowana Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy.

5. Nona Gaprindashvili (1962–1978)

Piąta Mistrzyni Świata, Nona Gaprindashvili, w 1975 roku.

Nona Gaprindashvili urodziła się w 1941 roku w Zugdidi – mieście położonym w zachodniej Gruzji. Wychowała się w rodzinie jako jedyna córka w otoczeniu 5 braci, dlatego też w dzieciństwie była zainteresowana typowo chłopięcymi zabawami, przede wszystkim piłką nożną. Niektórzy mówili, że w jakiś sposób ukształtowało to jej odważny styl gry w późniejszej karierze. Z szachami zapoznała się już w wieku 5 lat, a 7 lat później, po przeprowadzce do Tbilisi, rozpoczęła trening z gruzińskimi Arcymistrzami. Od samego początku jej gra charakteryzowała się dużym sprytem i agresją, co przyniosło jej duże sukcesy już we wczesnej fazie kariery.

Kariera Nony zapoczątkowała dużą popularność szachów w Gruzji.

W 1961 roku, w wieku 20 lat, Nona bardzo skutecznie zadebiutowała w Turnieju Pretendentek, uzyskując wynik 13 punktów z 16 partii (+10 -0 =6)! Już rok później w Moskwie potwierdziła swoją siłę i klasę – w Meczu o Mistrzostwo Świata całkowicie zdominowała czwartą Mistrzynię Świata Elisavetę Bykovą, wygrywając aż 7 partii i remisując 4 bez pojedynczej porażki!

Jedna z partii, pokazujących niezwykłą kreatywność i odwagę Nony:

Gaprindashvili zdołała utrzymać swój tytuł aż przez 16 lat, w międzyczasie broniąc go 4-krotnie – 3 razy w meczu z Allą Kushnir i raz z Naną Alexandrią. Była też pierwszą kobietą po Verze Menchik, która nie tylko zdominowała kobiecy świat szachów, ale również z powodzeniem walczyła z najsilniejszymi mężczyznami. Rok po uzyskania tytułu zwyciężyła w Hastings turniej B, co dało jej możliwość zmierzenia się z samą elitą w kolejnej edycji turnieju. Zajęła tam piąte miejsce, między innymi remisując ze zwycięzcą – samym Paulem Keresem. Nona odnosiła także wiele innych sukcesów w turniejach na arenie radzieckiej oraz międzynarodowej, a w 1978 została pierwszą kobietą z tytułem Arcymistrza.

Nona w trakcie partii z Janem Timmanem w 1979 roku.

Profesjonalna kariera szachowa Nony była bardzo długa i imponująca. Wielokrotnie występowała w barwach ZSRR oraz Gruzji podczas Olimpiad Kobiet, zdobywając przy tym 25 medali, z czego 20 złotych – 11 drużynowych i 9 indywidualnych. W latach 90-tych zaczęła także brać udział w Mistrzostwach Świata Seniorek, wygrywając je w 1995, 2009, 2014, 2015, 2016 i 2018 roku. Dwukrotnie została także Wicemistrzynią – w 2010 i 2013 roku.

Nona Gaprindashvili do dnia dzisiejszego jest ikoną i żyjącą legendą kobiecych szachów. Na zdjęciu z ósmą Mistrzynią Świata – Susan Polgar.

Dzisiaj Nona ma 79 lat i wciąż nie straciła swojej pasji do szachów. Jej znajomi mówią, że mimo wielu sukcesów, jakie osiągnęła w życiu, pozostała bardzo skromną, naturalną i życzliwą osobą.

W roku 2015 otrzymała Order Doskonałości (Order of Excellence) z rąk Prezydenta Gruzji, zaś z okazji 75-tej rocznicy Prezydent FIDE, Kirsan Ilyumzhinov, uhonorował ją cenną nagrodą Caissą, w kształcie niepokonanej szachowej królowej.

6. Maia Chiburdanidze (1978–1991)

Szósta Mistrzyni Świata – Maia Chiburdanidze.

Maia Chiburdanidze urodziła się w gruzińskiej miejscowości Kutaisi w 1961 roku. Była pierwszą kobietą, która zyskała miano wybitnie utalentowanego szachowo dziecka, jednak jej osiągnięcia z okresu wczesnego dzieciństwa nie ograniczały się tylko do królewskiej gry. W wieku 3 lat potrafiła już czytać, a dwa lata później poszła do szkoły, z łatwością używając 3-cyfrowych liczb. W jej domu rodzinnym wszystkie dzieci kochały grę w szachy i z chęcią uczyły siebie nawzajem, żeby potem rywalizować między sobą. Maia dołączyła do rodzinnej tradycji w wieku 8 lat, kiedy zasad nauczył ją 17-letni brat, Revaz, a już rok później pokonała starszą siostrę Lamar. Już wtedy wszyscy zaczęli dostrzegać, że przed młodą Gruzinką stoją otwarte drzwi do wielkiej kariery.

W dzieciństwie Maia z roku na rok robiła coraz większe postępy, wprawiając w podziw cały szachowy świat.

Tak jak przewidywano, na sukcesy przyszłej Mistrzyni nie trzeba było długo czekać. Dwa lata po zapoznaniu się z zasadami szachów, Maia została Mistrzynią Gruzji wśród dziewcząt, a w wieku 12 lat została zaproszona do zagrania w radzieckiej drużynie narodowej w meczu przeciwko Jugosławii, gdzie pokonała doświadczonego Arcymistrza Calchbrenera w stosunku 4-0! Rok później zadebiutowała w turnieju międzynarodowym w Rumunii, w którym to zapewniła sobie pierwsze miejsce na 3 rundy przed końcem turnieju. Następnie w 1975 roku wygrała jeszcze turniej rozgrywany w Tbilisi i śmiało, w wieku 16 lat, przystąpiła do walki o koronę, rozpoczynając rozgrywki o mistrzostwo świata.

Maia Chiburdanidze na jugosłowiańskim znaczku pocztowym z 2001 roku.

Podczas gdy cały świat patrzył z podziwem, Maia rozpoczęła cykl od zajęcia drugiego miejsca w turnieju międzystrefowym w Tbilisi i przystąpiła do meczów pretendentek, w których po kolei pokonywała renomowane zawodniczki z samej światowej czołówki takie jak: Nana Alexandria, Elena Akhmilovskaya oraz Alla Kushnir. W ten sposób uzyskała awans do Meczu o Mistrzostwo Świata w 1978 roku. Naprzeciwko niezwykle doświadczonej, dzierżącej tytuł od 16 lat, Nony Gaprindashvili, zasiadła młoda Chiburdanidze, która jeszcze 4 lata wcześniej dopiero debiutowała na arenie międzynarodowej. Maia, pokazując że żadne bariery nie istnieją, dość przekonująco pokonała Nonę (+4 -2 =9), zostając tym samym szóstą Mistrzynią Świata w wieku 17 lat!

Poniższe zwycięstwo nad przyszłym silnym Arcymistrzem Vladimirem Malaniukiem pokazuje jak silne były między innymi: zmysł taktyczny, kreatywność i pewność siebie w grze młodej Gruzinki:

W ten sposób Chiburdanidze, zostając w tamtym momencie najmłodszą Mistrzynią Świata w historii, godnie podtrzymała dominację Gruzinek w kobiecych szachach. Swój tytuł utrzymała przez 13 lat, w tym czasie czterokrotnie broniąc go w meczach z Naną Alexandrią, Iriną Levitiną, Eleną Akhmilovskayą i Naną Ioseliani. Później jeszcze przez wiele lat próbowała swoich sił w cyklach pretendentek, a potem również w turniejach o mistrzostwo świata granych systemem pucharowym, najbliżej jednak była w 1994 roku, kiedy razem z Susan Polgar wygrała Turniej Pretendentek w Tilburgu, ostatecznie poniosła jednak porażkę w dogrywce o awans.

Od 1978 roku uczestniczyła w Olimpiadach Kobiet, zdobywając najpierw z drużyną ZSRR, a potem Gruzji, 8 złotych, 3 srebrne i 1 brązowy medal, a także 12 indywidualnych.

Maia Chiburdanidze – Drezno 2008.

Chiburdanidze, tak jak między innymi jej poprzedniczka, Gaprindashvili, nie spoczęła na sukcesach w kategorii kobiet i wolała mierzyć się z mężczyznami. W swoim szczytowym punkcie kariery udało jej się zwyciężyć w pięciu bardzo silnych turniejach: New Delhi (1984), Banja Luka (1985), Belgrad (1992), Wiedeń (1993), Lippstadt (1995). Na swoim koncie ma zwycięstwa między innymi z takimi zawodnikami jak: Eduard Gufeld, Ljubomir Ljubojevic oraz Lajos Portisch.

Spotkanie po latach – Chiburdanidze i Gaprinadshvili Batumi 2018. /fot. Amruta Mokal

Maia tak samo jak swoja inspiracja, Nona Gaprindashvili, nigdy nie zatraciła miłości do szachów. W 2019 roku Mistrzynie zagrały razem pierwszą oficjalną partię od 23 lat podczas Mistrzostw Europy Kobiet w Szachach Szybkich w Monako. Obie niesamowicie spopularyzowały szachy w Gruzji i są w swoim kraju traktowane z niezwykłym szacunkiem, jako legendy i bohaterki narodowe, niejednokrotnie nagradzane orderami i wysokimi odznaczeniami przez władze państwowe.

7. Xie Jun (1991–1996; 1999–2001)

Xie Jun – chińska zawodniczka urodzona w 1970 roku w Baoding. Kariera Jun rozpoczęła się dość nietypowo. W wieku 6 lat zaczęła grać w xiangqi – grę planszową zwaną także szachami chińskimi. Jako dziecko osiągała w nich nawet pewne sukcesy- w wieku 10 lat została Mistrzynią Pekinu wśród dziewcząt. Wtedy jednak, za namową władz rządowych, jej opiekunowie podjęli decyzję, by młoda Chinka porzuciła xiangqi i podjęła się nauki szachów zachodnich. Pomimo raczej średnich możliwości treningowych, już w 1984 roku Jun została Mistrzynią Chin wśród dziewcząt, a w wieku 18 lat podzieliła 2-4 miejsce na Mistrzostwach Świata Juniorek do lat 20.

Xie Jun przełamała dominację Gruzinek na kobiecym tronie.

W 1990 roku Xie po raz pierwszy pojawiła się na arenie międzynarodowej i od razu postanowiła zawalczyć o najwyższy tytuł. W turnieju międzystrefowym zajęła drugie miejsce, a następnie zwyciężyła w turnieju pretendentek, uzyskując awans do meczu o szachową koronę. 21-letnia Chinka nie miała w tym czasie dużego doświadczenia w walce w turniejach międzynarodowych, a jej przeciwniczka broniła swojego tytułu już od 13 lat! Mimo tego, ku zaskoczeniu całego szachowego świata, Jun zwyciężyła w stosunku 8,5-6,5, zostając siódmą Mistrzynią Świata i przerywając 27-letnią passę Gruzinek, a równocześnie 41-letnią dominację sowieckich zawodniczek na szachowym tronie.

Jedna z partii meczu, w której pretendentka całkowicie zdominowała dużo bardziej doświadczoną Mistrzynię:

W 1993 roku Jun potwierdziła swoją siłę gry, bardzo pewnie obraniając tytuł z Naną Ioseliani – w stosunku 8,5-2,5! 3 lata później straciła koronę w meczu z Susan Polgar, która to jednak w 1999 roku zrezygnowała z obrony tytułu. Xie Jun oraz Alisa Galliamova otrzymały wtedy prawo do walki o Mistrzostwo Świata, jako dwie najlepsze zawodniczki Turnieju Pretendentek w Groningen w 1997 roku. Chinka pewnie pokazała, że jeszcze jest dla niej miejsce na szachowym tronie i zwyciężyła 8,5-6,5, ponownie zdobywając tytuł!

Jun była pierwszą z wielu silnych chińskich zawodniczek, które wkrótce stały się potęgą światową. /fot. strona China Xinhua Sports na Facebooku

W 2000 roku FIDE postanowiło zmienić system rozgrywek o Mistrzostwo Świata. Od tej pory zawodniczki rywalizowały systemem pucharowym, lecz nie przeszkodziło to Chince w dalszym podtrzymywaniu swojej pozycji na szczycie. Pokonując w finale swoją rodaczkę, Qin Kanying, w stosunku 2,5 – 1,5, po raz trzeci i ostatni zdobyła tytuł.

Jun także wielokrotnie reprezentowała Chiny na Kobiecych Olimpiadach, zdobywając 7 medali drużynowych i 4 indywidualne. W 2000 roku w ramach meczu „kobiety vs mężczyźni” zmierzyła się z samym Anatolym Karpovem, po zaciętej walce przegrywając w szachach klasycznych 1,5-2,5 (1 przegrana, 3 remisy) oraz szybkich 0,5-1,5.

Siódma Mistrzyni Świata zapoczątkowała niezwykłą historię azjatyckiej kultury szachowej wśród kobiet. /fot. strona China Xinhua Sports na Facebooku

Jun stała się bohaterką nie tylko w Chinach, ale wkrótce w całej Azji. Jej agresywny styl gry, a także optymizm zainspirowały kobiety z państw dalekiego wschodu do zawalczenia o szczyt, budowanie nowej potęgi.

Obecnie posiada najwyższy tytuł trenerski FIDE Senior Trainer oraz sędziego klasy międzynarodowej. Do 2008 roku prowadziła agencję w Beijing, gdzie opiekowała się młodymi talentami zarówno w szachach, jak i w starochińskiej grze planszowej, Go.

Od 2019 roku Xie jest prezesem Chińskiego Związku Szachowego.

8. Zsuzsa Polgar (1996–1999)

Zsuzsa (po zmianie obywatelstwa Susan) Polgar jest węgierską szachistką urodzoną w 1969 roku w Budapeszcie. Jej dzieciństwo zdecydowanie nie było typowe i beztroskie. Jako najstarsza z trzech sióstr Polgar, najbardziej znanego rodzeństwa w historii szachów, od początku życia była przygotowywana przez ojca, Laszlo Polgara, do zostania Mistrzynią, a nawet Mistrzem Świata. Mężczyzna chciał udowodnić, że może wychować geniusza, niezależnie od dziedziny, talentu i płci, dlatego zdecydował, że córka będzie uczyć się w domu, cały pozostały czas poświęcając treningowi szachowemu. Każdy dzień w życiu sióstr był dokładnie zaplanowany- nie było czasu na zabawę czy wyjście z domu z przyjaciółmi. Sam trening szachowy zajmował około 6 godzin, dziewczynki czytały także prawie wyłącznie literaturę szachową, uprawiały sport, grały w tenisa stołowego, a wieczorem dostawały zadania szachowe do zrobienia na kolejny dzień.

Siostry razem z ojcem. Od lewej: Judit, Zsuzsa, Zsofia i Laszlo Polgar. /fot. Tamas Urban

Zanim Zsuzsa skończyła 5 lat, miała już za sobą długie godziny treningu, co bardzo szybko zaczęło przynosić obiecujące efekty. W wieku 4 lat zwyciężyła w Mistrzostwach Budapesztu dzieci do lat 11, wygrywając wszystkie 10 partii, a w wieku 12 lat została Mistrzynią Świata do lat 16. Na początku jej kariery dorośli zawodnicy śmiali się, że mała Węgierka ledwo dosięga do szachownicy, a następnie odchodzili od niej pokonani. W wieku 15 lat była już na topie listy rankingowej kobiet z całego świata, a kolejne sukcesy pojawiały się jeden za drugim.

Mój ojciec wierzy, że wrodzony talent jest niczym, a sukces składa się w 99 procentach z ciężkiej pracy. Zgadzam się z nim. -Zsuzsa Polgar

Laszlo Polgar nie był zdziwiony sukcesami córki, lecz jego celem były turnieje męskie, dlatego starał się, aby Zsuzsa unikała grania wśród kobiet. W 1986 roku młoda zawodniczka jako pierwsza kobieta w historii szachów zakwalifikowała się do eliminacji do Mistrzostw Świata. Nie wszyscy jednak pozytywnie przyjęli wiadomość o geniuszu Węgierki i w tym samym roku FIDE postanowiło podwyższyć o 100 oczek rankingi wszystkim kobietom poza Zsuzsą. Decyzja była niezwykle kontrowersyjna i krzywdząca, ale nie powstrzymało to wciąż rozwijającej się kariery przyszłej Mistrzyni.

Zsuzsa zszokowała cały szachowy świat i pokazała prawdziwą siłę szachów kobiecych. /fot. Vollebregt, Sjakkelien / Anefo

Niedługo potem bardzo szybkie postępy zaczęła robić także Judit, wkrótce przeganiając rankingowo starszą siostrę. W związku z tym Zsuzsa postanowiła spróbować swoich sił w walce o Mistrzostwo Świata Kobiet. Pierwsza próba okazała się bardzo pechowa. Co prawda, Węgierka dotarła bez trudu do meczu finałowego pretendentek, rozgrywanego w 1993 roku, lecz tam przez długi czas nie mogła przełamać swojej rywalki – Nany Ioseliani. W końcu o przyznaniu prawa do gry o koronę zadecydowano za pomocą rzutu monetą(!) i szczęśliwa wygrana przypadła Gruzince. W kolejnym cyklu jednak, Zsuzsa, bez jakichkolwiek pokojowych zamiarów, zwyciężyła turniej pretendentek razem z Chiburdanidze, następnie wygrywając mecz z Gruzinką i równie pewnie pokonując Xie Jun w stosunku 8,5-4,5, zostając tym samym ósmą Mistrzynią Świata.

Jedna z partii meczu, w której Zsuzsa wykazała się niezwykłym spokojem, opanowaniem i bardzo umiejętnym liczeniem wariantów:

W 1999 roku Zsuzsa odmówiła obrony tytułu ze względu na nieodpowiadające warunki. Mistrzyni zdecydowała się na to, gdyż nie czuła się jeszcze gotowa na daleką podróż (mecz miał odbyć się w Chinach) po niedawnym urodzeniu dziecka, żądała także podwyższenia puli nagród. Jako, że FIDE nie mogło na to przystać, tytuł został przekazany w ręce zwyciężczyni meczu Xie Jun – Alisa Galliamova.

Zsuzsa jako jedyna z sióstr stanęła do walki o kobiecy tytuł.

Zsuzsa pokazała wszystkim kobietom, że z mężczyznami mogą walczyć jak równy z równym. Na swoim koncie ma między innymi zwycięstwa z takimi legendami jak: Anatoly Karpov, Viktor Korchnoi, Gata Kamsky czy Vassily Ivanchuk.

Sześciokrotnie reprezentowała Węgry na Olimpiadzie Kobiet, za każdym razem prowadząc swoją drużynę po medal. Dzięki siostrom Polgar, Węgry bardzo szybko stały się znaczącą potęgą w świecie szachów i do dziś sukcesy kobiet są tam traktowane z należytym szacunkiem i hojnie nagradzane.

Susan nieprzerwanie pokazuje młodym dziewczynkom, że mogą osiągnąć wszystko, dzieląc się własnymi doświadczeniami w mediach społecznościowych.

W 2002 roku Polgar stała się obywatelką USA, gdzie zaczęła używać amerykańskiej wersji swojego imienia – Susan. Tam również nie przerwała rozwijać się szachowo, na początku dalej biorąc czynny udział w turniejach, a następnie poświęcając się działaniom na rzecz popularyzacji szachów.

W 2005 roku w Palm Beach na Florydzie ustanowiła rekord Guinnessa w grze symultanicznej, rozgrywając jednocześnie 326 partii (zwyciężając w 309, remisując 14, 3 przegrywając). W czasie wydarzenia pokonała dystans około 15 kilometrów!

Do dzisiaj Susan pozostaje niezwykle żywą i aktywną działaczką, dziennikarką, komentatorką i trenerką szachową. Prowadzi własną fundację (Susan Polgar Foundation), gdzie wspiera szachy kobiece i młodzieżowe, a także sponsoruje wiele turniejów młodych zawodników. Mimo intensywnego dzieciństwa, nie zatraciła miłości i fascynacji szachami- jej celem jest propagowanie piękna królewskiej gry, a swoją historią chce przełamywać stereotypy, pokazując, że niezależnie od płci, możemy zajść tam, gdzie tylko chcemy, dzięki wytrwałości i ciężkiej pracy.