W 1950 roku regulacje FIDE zmieniły skład Turnieju Pretendentów.

Wprowadzone regulacje FIDE wprowadziły wiele zamieszania i kontrowersji w szachowym świecie. Dlaczego? Zacznijmy od początku.

Prawo do meczu o mistrzostwo świata przeciwko Botwinnikowi miało należeć do zwycięzcy trzystopniowych eliminacji, na które składały się: w pierwszym etapie turnieje strefowe, w drugim – turnieje międzystrefowe, a w końcowym – Turniej Pretendentów. Cały pomysł tej formuły spowodował, że dostanie się do turnieju kandydatów stało maksymalnie trudne, nawet dla wybitnych szachistów. W czym więc tkwił problem?

Pierwotne zamysły

Z licznie zaplanowanych turniejów strefowych udało się zorganizować i rozegrać jedynie dwa. W związku z powyższym Komisja Kwalifikacyjna FIDE (11-osobowe ciało), postanowiła dopuścić, oprócz zwycięzców tych dwóch turniejów – Bööka i O’Kelly’ego – i mistrzów USA i Kanady (czempionaty tych państw traktowane były jako turnieje strefowe) Kashdana i Yanofsky’ego, dopuścić do turnieju międzystrefowego w Saltsjobaden dodatkowych 16 mistrzów. Utworzono też odpowiednią listę rezerwowych. Przepychanki zaczęły się już od ustalenia listy startowej, strona radziecka uważała za skrajnie nieobiektywne traktowanie Mistrzostw ZSRR z taką rangą jak innych, zachodnich, turniejów. Ostatecznie z uczestnictwa zrezygnowali Eliskases, O’Kelly, Kashdan i Denker (mówi się, że dwóch ostatnich zostało niewysłanych przez Federację USA, z powodu niezainteresowania turniejem), których zastąpili Lilienthal, Stoltz, Lundin i Pirc.

Partia nagrodzona główną nagrodą „za piękność”:

Ta partia, tak jak cały turniej, nie poszła po myśli Najdorfa, który przed startem turnieju był stawiany w roli jednego z głównych faworytów do końcowego zwycięstwa:

Zgodnie z ustaleniem FIDE, prawo do udziału w turnieju pretendenckim miała mieć pierwszych pięciu zawodników turnieju międzystrefowego, ponadto czterech pokonanych przez Botwinnika w mecz-turnieju o mistrzostwo świata w 1948 roku (czyli: Smysłow, Reshevsky, Keres i Euwe) oraz R. Fine – Amerykanin, który miał być szóstym zawodnikiem grającym o MŚ, jednak tuż przed startem tegoż turnieju, wycofał się z niego.

Machinacje przy zielonym stole

Wiele osób było niezadowolonych z wyników turnieju międzystrefowego, ponieważ za burtą znaleźli się Najdorf i Stahlberg. Rozpoczęła się nieoficjalna wojna dyplomatyczna, która trwała blisko 2 lata!

Na obrady XIX Kongresu FIDE został złożony protest uczestników turnieju międzystrefowego przeciw uczestnictwu Fine’a w turnieju kandydatów. Uznali, że nie zasługuje na zaproszenie, ponieważ zrezygnował ze startu w meczu o mistrzostwo świata. Zamiast niego żądali promowania zawodnika z szóstego miejsca. Dr Euwe nadesłał telegram na Kongres, w którym oznajmił, że rezygnuje z uczestnictwa w turnieju kandydatów i… odstępuje swe miejsce Najdorfowi(!) oraz oznajmił, iż wysłał depeszę do Fine’a, by ten zrezygnował na korzyść Stahlberga! Kilku delegatów na Kongresie wystąpiło ponadto z propozycją zakwalifikowania pierwszych dziewięciu graczy, by uniknąć gry zbyt wielu zawodników z jednego państwa (tak, w pierwszej dziewiątce zmieściliby się wtedy Najdorf i Stahlberg).

Debaty, kłótnie i groźby ciągnęły się przez całe obrady XIX Kongresu i dopiero XX Kongres rok później (1949) podjął decyzję kogo dopuścić do gry. Grać miało pierwszych dziewięciu z Saltjöbaden, 4 oponentów Botwinnika z 1948 roku oraz Fine. Na miejsce gry został wybrany Budapeszt. To pierwsza wersja wydarzeń. A druga?

Druga mówi o problemach zawodników, które wymusiły reakcję światowej organizacji: Euwe nie mógł przybyć z powodu braku urlopu, a Reshevsky i Fine nie zostali wypuszczeni za żelazną kurtynę przez Departament Stanu USA, więc FIDE zdecydowało się dopuścić zawodników z miejsc 6.-9. turnieju międzystrefowego. Z przywileju tego – mówi się, że z przyczyn zdrowotnych – zrezygnował Bondarewski, jednak teoretycznie pierwszy rezerwowy Trifunović, nie został zaproszony w jego miejsce.

Turniej Kandydatów – Budapeszt – 11.04-18.05.1950

Określani mianem faworytów Keres i Smysłow zawiedli. Smysłow zaczął zmagania od dwóch porażek i oklapł. Przez początkowe rundy równo parł tercet Bolesławski – Keres – Bronstein. Bronstein został z tyłu po porażce ze Stahlbergiem, zwolnił tempo również Keres. Po I kole prowadził grający z komputerową precyzją Bolesławski z 6p. przed Keresem 5,5p. oraz Bronsteinem i Stahlbergiem po 5p. Drugie koło lider grał równie dobrze, więc po XI rundzie miał już punkt przewagi nad peletonem, w którym Keresa dopędził energicznie grający Bronstein. Przełom przyniosła XIV runda, w której „Książę szachów” poniósł swą pierwszą porażkę (z Kotowem) i oddalił się od Bolesławskiego i Bronsteina na odległość kolejno 2 i 1 punktu.

Dwie ostatnie rundy Bolesławski spokojnie i szybko zremisował z Kotowem i Stahlbergiem, przez co został dogoniony przez Bronsteina, który pokonał Stahlberga i Keresa! Turniej zakończył się współzwycięstwem dwóch, stosunkowo młodych, radzieckich mistrzów. Bolesławski dokonał wspaniałej rzeczy, nie ponosząc ani jednej porażki, jednak to Bronstein zaskoczył wszystkich robiąc 7/9 w II kole, czym dogonił lidera.

Mecz-dogrywka – Moskwa – 31.07-27.08.1950

Dla obu zawodników mecz ten był wyjątkowo trudny, ponieważ obaj znali się od lat. Współpracowali ze sobą, przyjaźnili się (wiele lat później Bronstein poślubił córkę Bolesławskiego), znali swoje repertuary debiutowe. Mecz miał się odbyć na 12-partiowym dystansie, w wypadku remisu kolejne 2 partie. Jeśliby dalej remisowali, mieli grać „do pierwszego zwycięstwa”.

W pierwszej partii Bronstein zaskoczył rywala nowością teoretyczną, w VII znowu wygrał i stan meczu głosił 4,5:2,5. Bolesławski nie dał za wygraną i wywalczył zwycięstwa w VIII i XI partii (w której zawodnicy już w 11 posunięciu grali unikatową partię). Nastąpiły dogrywki: w XIII partii Bronstein uratował się przed porażką, w XIV zaś ponownie zaskoczył interesującym pomysłem i mecz zakończył się.

W ten sposób Dawid Bronstein został wyłoniony jako pierwszy pretendent do walki o szachowy tron przeciw panującemu Michaiłowi Botwinnikowi. Ich mecz zakończył się (no właśnie… jak? Ilu czytelników pamięta?), lecz to już opowieść na inną okazję.

Partie z wyżej opowiedzianych turniejów warte zobaczenia, na które nie było miejsca w tekście:

Partia warta drugiej nagrody za piękność w turnieju międzystrefowym:

 

Interesujący atak Szabo w obronie sycylijskiej:

 

Partia najwyższej klasy, obrazująca strategiczne myślenie i solidną grę Bolesławskiego na turnieju kandydatów: