XIV Olimpiada – Lipsk 1960

Olimpiada lipska przeszła do historii szachów jako jedna z najlepiej przygotowanych i wystawnych olimpiad. Stało się tak dzięki dużemu wsparciu organizacyjnemu partii NRD, która nie szczędziła grosza, byleby przyćmić pamięć o olimpiadach w Moskwie 1956 i Dubrowniku 1950. Zawodnicy ulokowani byli w dwóch najlepszych hotelach: „Astorii” i „Park-Hotelu”, a sala gry mieściła się w „Ring-Messehaus”.

Biuletyn olimpijski ukazywał się nawet 4 razy dziennie, a splendoru wydarzeniu dodawała sławna wystawa „Szachy na przestrzeni wieków”, na którą eksponaty wypożyczyły Muzeum Brytyjskie w Londynie, Ermitraż, Rijskmuseum czy Państwowe Muzeum w Berlinie, a na kolekcję składały się rękopisy, rzeźby, obrazy i fotografie, w których ukrytych było piętnaście wieków historii królewskiej gry. Najcenniejsze eksponaty umieszczono w „gabinecie klejnotów” („Kabinett der Kostbarkeiten”), który według świadków, w pełni zasługiwał na ten tytuł.

Eliminacje

Z racji tego, że drużyn na olimpiadę zjechało aż czterdzieści, to podzielono olimpiadę na dwie fazy. Eliminacje odbyły się w czterech grupach po 10 drużyn, z każdej grupy trzy najlepsze drużyny szły do finału A, trzy następne do finału B, a reszta do C. Za rozstawienie drużyn i ich wylosowanie odpowiadała komisja złożona z W. Ragozina (sędzia główny), H. Gratza (Komitet Wykonawczy), F. Rogarda (prezes FIDE), P. Trifunovića, G. Stahlberga i H. Golombka (trzech ostatnich, kapitanów swoich drużyn narodowych, zostało wybranych w tajnym głosowaniu).

Wyniki rozgrywek eliminacyjnych przedstawiały się następująco:

Przebieg eliminacji odbył się bez większych niespodzianek, chociaż zdarzyło się zarówno kilka indywidualnych, jak i meczowych. Sporym zaskoczeniem była forma Indonezji, która pierwszy raz zgłosiła się na olimpiadę i o włos przegrała kwalifikację do finału B! W grupie 3 znakomicie radziła sobie odmłodzona drużyna angielska, zaś w grupie 4 miała miejsce sensacyjna porażka Fischera z Ekwadorczykiem Munozem. Ciekawostką wartą zauważenia jest skład grupy 2, w której ulokowano potężne ZSRR, Argentynę oraz solidnych Austriaków, Holendrów i nas. Była to już trzecia olimpiada na której Polacy mierzyli się z ZSRR w fazie eliminacyjnej.

W naszej grupie rozgorzała gwałtowna walka o miejsca 2-5. Odmłodzona Argentyna zaczęła z wysokiego „C”: rozniosła Holandię w II rundzie, w III wypunktowała Polskę, ale nawet mierny finisz w postaci remisu z Indiami czy klęski z Austrią, nie miał znaczenia i Argentyna zameldowała się w finale A. Fatalny start zanotowali Holendrzy: w I rundzie stracili aż 1,5 punktu z Indiami, II i III runda przyniosły ciężkie porażki z Argentyną i ZSRR, a w IV polegli w walce z Polską, co sumarycznie dało jedynie 5,5 punktu po IV rundzie.

Nasza reprezentacja zaczęła „lipską bitwę narodów” od nikłego zwycięstwa nad Austrią, w II rundzie oddaliśmy aż 2 pkt. Włochom, porażka z Argentyną (której kapitanem był M. Najdorf) w III rundzie. Czwarta runda to już ww. zwycięstwo nad Holandią, w V dość łatwo ograliśmy Portugalię. Kolejne rundy przyniosły niemiłe straty po 0,5 punktu z Monako i Indiami. Zostały 2 rundy do końca eliminacji, mieliśmy 18 pkt, Holandia 16 pkt. Holendrów czekały jednak mecze z Monako i Włochami, a nas z ZSRR i Filipinami.

Zanim doszło do tych partii warto wspomnieć o akcji „dyplomatycznej” Holendrów. Najdorf, jako eks-kapitan polskiej reprezentacji, początkowo nie chciał grać w meczu z Polską, dr Euwe wywarł jednak na niego presję, ogłaszając, że niewystąpienie Najdorfa w tym meczu będzie zachowaniem niesportowym. Przed meczem Polska-ZSRR dr Euwe zwrócił się z prośbą do swojego przyjaciela Botwinnika, by reprezentacja ZSRR nie potraktowała ulgowo tego meczu. W odpowiedzi usłyszał, że mecz będzie miał „normalny przebieg”. Tym sposobem w meczu dość szybko ulegliśmy 0,5:3,5 – Śliwa zremisował z Talem (pierwsze punkty olimpijskie zdobyte przeciw ZSRR!), Tarnowski przegrał z Botwinnikiem, Doda uległ Korcznojowi, a Kostro bardzo szybko – Smysłowowi.

Faza finałowa

Bieg po mistrzostwo świata ZSRR rozpoczęło od wygrania 4:0 z Bułgarią, później przyszło ważne zwycięstwo nad Jugosławią i zaskakująco niskie zwycięstwo nad Holandią. W IV rundzie ZSRR wygrało niezwykle agresywny mecz z Węgrami, a w V rundzie pokonali swych głównych konkurentów – Amerykanów. USA przed meczem z ZSRR pokonali Rumunię w I rundzie, potem stracili aż 2 punkty z Anglią, ale w kolejnej rundzie rozgromili Bułgarię. USA po wygraniu z Jugosławią, a przed meczem z ZSRR, zajmowało 2 miejsce z 11,5 pkt, za Rosjanami z 12,5pkt.

Zentralbild/Kohls/Leske
1.11.1960

W kluczowym meczu ZSRR-USA oczy wszystkich zwrócone były na dwóch najznamienitszych szachistów epoki:

Druga połowa turnieju nie przyniosła już większych zmian. Po X rundzie ZSRR było już nieosiągalne, a USA pewnie siedziało na fotelu wicelidera i nawet porażka z CSRS im nie zaszkodziła, ponieważ Jugosławia już w VIII rundzie straciła wolę walki, remisując bardzo szybko wszystkie partie z NRD. Argentynie podcięła skrzydła porażka z ZSRR w VI rundzie, skorzystały na tym energicznie grające Węgry oraz CSRS (wygrywając w ostatnich rundach z Węgrami i remisując z Argentyną). Na szóste miejsce wślizgnęła się jeszcze Bułgaria, głównie dzięki wygranej 4:0 z Rumunią.

Poniżej znakomita partia Najdorfa, zdecydowanie jedna z ciekawszych rozegranych na Olimpiadzie.

Finał B został zdominowany przez, dość niemrawe w eliminacjach, drużyny Szwecji, Izraela i Austrii. Zaskakująca jest daleka pozycja Hiszpanów, najwidoczniej załamanych porażkami w eliminacjach. W tym samym tonie można się wypowiedzieć również o naszej reprezentacji, lecz o tym później.

Finał C był rozgrywany systemem szwajcarskim na dystansie 11 rund, by zakończyć olimpiadę we wszystkich grupach jednocześnie, stąd brak meczy pomiędzy wszystkimi reprezentacjami. Pozytywnie zaskoczyła dyspozycja Indonezji, olimpijskiego debiutanta, negatywnie zaś spisały się Francja i Belgia. Było tu wiele niespodzianek meczowych, których sprawcami była m.in. Tunezja (remis z solidnymi Filipinami!) czy Boliwia (remis z Indonezją).

Warto przedstawić dokładne wyniki zawodników trzech najlepszych drużyn Olimpiady. Oto one:

ZSRR

1.        Tal                    +8        -1        =6

2.        Botwinnik         +8        -0        =5

3.        Keres                +8        -0        =5

4.        Korcznoj           +8        -0        =5

1 rez. Smysłow            +10       -0        =3

2 rez. Petrosjan           +11       -0        =2

USA

1.        Fischer             +10       -2        =6

2.        Lombardy         +8        -2        =7

3.        R. Byrne            +9        -0        =6

4.        Bisguier             +9        -2        =5

1 rez.   Rossolimo        +2        -1        =3

2 rez.   Weinstein         +6        -1        =1

Jugosławia

1.        Gligorić               +7        -0         =10

2.        Matanović          +6        -2         =9

3.        Ivkov                   +9        -1         =6

4.        Bertok                 +5        -3         =5

1 rez.   Damjanović       +6        -2         =2

2 rez.   Vukcević            +2        -1         =4

Występ naszej reprezentacji nie był zbyt udany. Przyczyn tego stanu rzeczy było wiele. Do drużyny bez żadnych eliminacji dostali się Śliwa, Doda i Kostro, pozostałych trzech wyłoniły trudne eliminacje, z których zwycięsko wyszli Filipowicz, Plater i Tarnowski.

Postanowiono jak najrzadziej korzystać z Filipowicza, ponieważ był to jego debiut olimpijski, komplikacji narobił fakt niezwykle słabej formy u Platera, który przez to w eliminacjach rozegrał jedynie 3 partie. Słabo spisywał się Kostro, o którym mówiło się, że zdecydowanie lepiej gra z dużo lepszymi przeciwnikami od siebie, niż ze słabszymi.

Finał B panowie rozegrali dużo gorzej, ujawnił się stary problem z motywacją: załamana drużyna po braku kwalifikacji do finału A, nie potrafiła wygrywać w finale B. Fatalnie rozegrali początkowe rundy z Austrią (1:3), Danią (2:2) i pomimo zwycięstwa nad Hiszpanią w III rundzie, dalej potoczyła się seria niepowodzeń, którą osłodziły jedynie ważne zwycięstwa nad Finlandią i Islandią.

„Bitwa lipska” nie może być dobrze zapamiętana przez polskich zawodników i kibiców. Plater szukał formy do końca zawodów, Tarnowski był zupełnie wypompowany po eliminacjach, Śliwa, pomimo dwóch skalpów na arcymistrzach, grał słabiej niż potrafił. Nagrodą pocieszenia mogą być jedynie dość dobre wyniki indywidualne, ale to dość marna pociecha.

1.        Śliwa                +5        -5         =6

2.        Plater               +2        -4         =3

3.        Tarnowski         +4        -3         =7

4.        Doda                 +7        -3         =3

1 rez.   Kostro              +6        -3         =7

2 rez.   Filipowicz         +4        -3         =4

Najlepsze wyniki indywidualne na szachownicach:

Ciekawostki statystyczne:

• 231 zawodników i 1 zawodniczka: reprezentantka Monako Renoy-Chevrier.
• 21 arcymistrzów w tym: mistrz świata Tal oraz eks-mistrzowe: dr Euwe, Botwinnik i Smysłow.
• 1593 partie (oraz 7 walkowerów Libanu)
• Keres zakończył bez porażki czwartą olimpiadę z rzędu (ustanowił rekord pięciu olimpiad bez porażki 1962 w Złotych Piaskach)! Poza nim bez porażki turniej zakończyli: Gligorić, Botwinnik, Keres, R. Byrne, Korcznoj, Kolarow, Smysłow, Petrosjan, Robastch (finał B), Gudmundsson (finał B), Pomar (finał B) i Badamgarwa (finał C, jednak z tylko 7 partii).
• Królem remisów został Grek Paidoussis (13 z 20 partii, IV szachownica, finał C), a najwięcej zwycięstw – 14! – zanotowali Tan Hoan-Liong oraz Mjagmarsuren (z 20 partii, obaj na IV szachownicy i finał C)

Kilka kolejnych partii wartych obejrzenia:

Pouczająca partia dwóch silnych graczy, warta zobaczenia, zwłaszcza, że Gligorić był jednym z lepszych znawców obrony królewsko-indyjskiej.

Jedyna porażka mistrza świata (i to w ostatniej rundzie finału!)

Kolejny popis siły z jaką grał Bobby Fischer

Szkoła solidnej gry przeciwko partii katalońskiej, zaprezentowana przez eks-mistrza świata:

Dość szalona partia w rzadko spotykanej obronie hetmańsko-indyjskiej, w której większym sprytem od byłego mistrza świata wykazał się młody student z Madrasu:

Bardzo solidnie rozegrana partia w obronie sycylijskiej, debiut ten dość często gościł na olimpijskich deskach w 1960.

Bibliografia:

Gawlikowski Stanisław Olimpiady Szachowe 1924-1970 wyd. “Sport i Turystyka” Warszawa 1972

https://en.wikipedia.org/wiki/14th_Chess_Olympiad