Jak czytać i prowadzić zapis szachowy?

Zapis szachowy, zwany również notacją algebraiczną, może sprawiać sporo kłopotów nowym graczom. Tak naprawdę nie ma w tym nic strasznego, wymaga tylko na początku odrobiny treningu, lecz po parunastu rozegranych partiach zapis szachowy wchodzi w krew i wykonuje się go automatycznie. Jeśli chcesz dowiedzieć się jak prowadzić notację algebraiczną lub poznać zapis w innym języku, to zapraszam do lektury. 

Języki na desce

Bierki szachowe noszą różne nazwy, nie tylko ze względu na język, ale również z powodu innej historii szachów w danym państwie. W partiach z zapisem można stosować dowolny język notacji szachowej, trzeba jednak konsekwentnie korzystać z jednego języka w trakcie partii. Na polskich turniejach, poza językiem polskim, można stosunkowo często spotkać się z językiem angielskim, który niepodzielnie króluje w internecie, a także rosyjski czy niemiecki.

	Król	Hetman	Wieża	Goniec	Skoczek
Język polski	K = król	H = hetman	W = wieża	G = goniec	S = skoczek
Język angielski	K = king król	Q = queen królowa	R = rook rydwan	B = bishop biskup	N = knight rycerz
Język rosyjski	Кр = Король (korol’) król	Ф = Ферзь (fierz’) wezyr	Л = Ладья (ladja) łódź	С = Слон (slon) słoń	К = Конь (koń) koń
Język niemiecki	K = König król	D = Dame dama	T = Turm wieża	L = Läufer kurier	S = Springer skoczek
Język włoski	R = Re król	D = Donna dama	T = Torre wieża	A = Alfiere chorąży	C = Cavallo koń
Język francuski	R = Roi król	D = Dame dama	T = Tour wieża	F = Fou błazen	C = Cavalier jeździec
Język gruziński	მფ მეფე (mep’e)      król	ლ ლაზიერი (lazieri)  królowa	ე ეტლი (etli) rydwan	კ კუ (ku) żółw	მ მხედარი (mkhedari) jeździec
Język azerski	Ş = Şah szach	V =  Vəzir wezyr	T =  Top armata	F = Fil słoń	A =  At koń

Jak widać, poczciwy goniec jest figurą, która nosi najwięcej imion. Z ciekawych nazw na niego są jeszcze oficer (Bułgaria), włócznik (Estonia), strzelec (Czechy) czy wielbłąd (Mongolia). Niezależnie od języka, najważniejsza figura zawsze jest królem lub jego kulturowym odpowiednikiem jak szach czy car. Za wyjątek może służyć mongolski nojan, który dawniej oznaczał dowódcę wojskowego, a później lorda czy księcia.

Zapis szachowy

Prowadzenie zapisu partii jest obowiązkowe na partiach klasycznych, czyli tych z czasem co najmniej 60 minut na zawodnika. Zapis musi być wyraźny, czytelny i prawidłowy, zabronione jest zapisywanie ruchu przed jego wykonaniem. Zawodnik może odpowiedzieć na posunięcie przeciwnika przed zapisaniem go, jeśli sobie tak życzy. Jednakże musi zapisać swoje poprzednie posunięcie przed wykonaniem następnego posunięcia.

Jeśli zawodnik nie może prowadzić zapisu (ponieważ nie potrafi jeszcze pisać i czytać), to wtedy jest mu odejmowany czas na zegarze. Jednak dotyczy to tylko turniejów dziecięcych, więc jeśli jesteś starszy i chcesz walczyć o kategorie szachowe, to już możesz zacząć ćwiczyć.

Zapis ruchu zawiera symbol figury oraz pole, na które jest przesuwana. Jeśli brakuje pierwszej litery, to ruch dotyczy piona. Często w publikacjach zamiast liter, stosuje się miniaturowe rysunki figur. Historycznie stosowało się także tak zwany „długi zapis”, który zawierał informację o tym skąd i dokąd zmierza bierka. Dla przykładu: 1.e2-e4 e7-e5.

Musimy pamiętać, że mamy dwie pary figur, które mogą obie stawać na tym samym polu – są to skoczki i wieże. Spójrz na poniższy przykład:

Oba skoczki mogą ruszyć się na pola a3 i e3. Dlatego przy zapisie ruchu należy podać numer rzędu skoczka, np. S2e3. Tak samo unikamy wieloznaczności przy wieżach – jeśli chcemy zagrać wieżą na pole c6, by zaatakować skoczki, musimy ustalić czy wykonujemy ruch Wac6 czy Whc6.

Bicia zapisuje się jako „x” albo jako „:”. Szach zaznacza się na zapisie jako „+”, a mat również może być zapisany trojako: „#”, „++” (unika się już tego oznaczenia, ponieważ jest stosowane również w przypadku podwójnego szacha) i „X”.

Roszada ma symbol O-O, gdy jest grana na skrzydło królewskie, bądź O-O-O, gdy roszujemy na hetmańskie. Przepisy gry mówią również o obowiązku zapisania przez obu zawodników propozycji remisu poprzez „=” (przepis 8.1.5).

Dodatkowo można na blankiecie notować zużyty czas namysłu. Polecam to szczególnie zawodnikom, którzy mają problem ze zbyt szybką lub zbyt powolną grą. Zapis trzeba prowadzić aż do momentu aż na zegarze zostanie mniej niż pięć minut oraz nie otrzymuje się dodatkowego czasu, przynajmniej 30 sekund na każdy ruch. Jeśli jest taki dodatek czasowy, to zapis trzeba prowadzić aż do końca partii!

Pełne przepisy dotyczące zapisu znajdziesz w rozdziale 8: http://pliki.pzszach.pl/komisje/kolegium_sedziow/2017/2018-01-01-Polska

Komentarze w analizie

Zapis szachowy partii prowadzimy w trakcie gry. Jednak gdy już wrócimy do domu i chcemy zrobić analizę naszej gry możemy używać większej ilości graficznych znaków. Są one międzynarodową formą komentowania partii, a stosuje się je ze względu na wygodę, zarówno autora, jak i czytelnika. Poniżej przedstawiam najpopularniejsze oznaczenia od razu w zapisie partii. Ruchy te pochodzą z wariantu Rio de Janeiro w partii hiszpańskiej, który został bardzo dokładnie przeanalizowany przez IM Piotra Nguyena i GM Łukasza Jarmułę w ich ostatnim kursie na chessable.

Wyniki partii

Ostatnią rzeczą o jakiej musisz wiedzieć jest sposób zapisywania wyniku partii. 1-0 oznacza zwycięstwo białych, 0-1 zaś wygraną czarnych. Podział punktu, czyli remis, zapisujemy ułamkowo 1/2-1/2 albo 0,5-0,5. Zdarza się jednak spotkać na tablicy wyników +/- i cóż to oznacza? W taki sposób przekazujemy informację o walkowerze. Jest to ważny zapis, ponieważ partie wygrane walkowerem nie liczą się do zdobywania wyższych kategorii!

Jeśli chcesz dowiedzieć się kiedy jest remis w szachach, to zapraszam Cię do tego artykułu: infoszach.pl/2021/01/08/kiedy-jest-remis-w-szachach/

Bardzo rzadko spotykane są inne wyniki partii, na przykład 0,5-0, jednak są możliwe. Co oznacza taki wynik? Grający białymi otrzymał pół punktu z powodu zostania z niewystarczającą siłą matującą, zaś czarny został ukarany porażką z powodu gry nie fair play, przykładowo atakowania słownego lub fizycznego przeciwnika.

---

To wszystkie informacje, których możesz potrzebować do opanowania notacji szachowej, stworzenia własnej analizy czy zabawy związanej ze zrozumieniem zapisów w innych językach. Jeśli masz jakieś pytanie, to zadaj je w komentarzu. Na końcu artykułu znajdziesz drobne ćwiczenie na zapisywanie posunięć.

Ćwiczenie na zapis szachowy

Postaraj się zapisać wszystkie wykonane posunięcia i nazwać zaznaczone pola.

Powyższy przykład pochodzi z obrony królewsko-indyjskiej. Oznaczone pola to: b3, d5 e7 i f4, zaś ruchy zapisalibyśmy jako: Sa6, c5, Ge2 i Gg5. Jeśli czujesz, że potrzebujesz więcej treningu, to w większości naszych artykułów znajdziesz zapisy partii, i wraz z przesuwaniem figur na ekranie, możesz obserwować z boku jak zapisać dane posunięcia.