Do trzech razy sztuka! || MŚ Tal – Botwinnik 1961

Niektórzy uważają, że gra zaczyna się jeszcze przed pierwszym posunięciem - jednym z elementów gry psychologicznej jest już uścisk dłoni. /fot. chessentials.com

Ostatni raz, jak na razie, możemy być świadkami rewanżu o tytuł mistrza świata, kolejny raz tytuł próbuje odzyskać Michaił Botwinnik. Może się wydawać, że nie ma żadnych innych szachistów na świecie, którzy byliby godni zastąpienia jego miejsca w meczu na samym szczycie. Jak potoczyła się historia MŚ 1961 i czy Czarodziej z Rygi zdołał zostać kimś więcej niż tylko zimowym carem?

Trudno ocenić, czy Tal popełnił ten sam błąd co przed trzema laty Wasilij Smysłow: czy nie docenił już pięćdziesięcioletniego Botwinnika? Z biografii Tala możemy się dowiedzieć, że nie był on okazem zdrowia, problemy z nerkami doprowadziły go nawet do śmierci, lecz być może to też niedocenienie Botwinnika, który fantastycznie się przygotował do tego meczu, zarówno teoretycznie, jak i fizycznie. Przebieg meczu wyglądał zgoła odmienne od ich ubiegłorocznego pojedynku.

Rozeznanie wroga

Mecz rewanżowy rozpoczął się 15 marca (dokładnie rok wcześniej rozpoczynał się ich pierwszy mecz) i trwał do 12 maja 1961 roku, rzecz jasna areną zmagań była Moskwa. Początek nie zdradzał jakiego wyniku możemy się spodziewać – I partię wygrał pewnie Botwinnik, ale już w II został on przekombinowany przez Tala.

12345678abcdefgh
Michaił Botwinnik
Michaił Tal
Mecz o MŚ Tal-Botwinnik 1961
March 15, 1961 – Moskwa
1.c4Sf62.Sc3e63.d4Gb44.e3O-O5.Gd3d56.a3dxc47.Gxc4Gd68.Sf3Sc69.Sb5e510.Sxd6Hxd611.dxe5Hxd1+12.Kxd1Sg413.Ke2Scxe514.Gd5c615.Ge4Ge616.Sd2Wad817.h3Sf618.Gc2Wd719.b3Wfd820.Wd1Sd321.Gxd3Wxd322.Gb2W3d723.Gxf6gxf624.b4Gf525.Sb3Gd3+26.Ke1b627.Wac1Ge428.f3Wxd1+29.Wxd1Wxd1+30.Kxd1Gd531.Sd4c532.bxc5bxc533.Sb5a634.Sc7Gc435.Se8f536.h4Kf837.Sd6Gf138.g3Ke739.Sxf5+Ke640.e4Ke541.Kd21–0

Po rocznej przerwie znowu w ringu stają Tal z Botwinnikiem. /fot. spraggettonchess.com

12345678abcdefgh
Michaił Tal
Michaił Botwinnik
Mecz o MŚ Tal-Botwinnik 1961
March 17, 1961 – Moskwa
1.e4c62.d4d53.Sc3dxe44.Sxe4Gf55.Sg3Gg66.Gc4e67.S1e2Sf68.Sf4Gd69.O-OSd510.Sgh5O-O11.Gb3Sd712.Sxg6hxg613.Sg3Hh414.Hd3Wad815.We1S7f616.h3Gf417.c3b618.Hf3Gxc119.Waxc1Hf420.He2c521.Wcd1Hc722.dxc5bxc523.Se4Sxe424.Hxe4Sf625.He2Wxd126.Wxd1Wd827.Wxd8+Hxd828.Gc4Hb829.Hd2Hc730.Gf1Kf831.b4cxb432.cxb4Sd533.a3Hc334.Hg5Hf635.Hg3Hf436.Hd3Hc137.a4Kg838.a5He139.Hd4a640.b5axb541.a6Ha542.a7b443.Gc4f644.Gb5b345.Ha41–0

W trzeciej partii Botwinnik znowu wysunął się na prowadzenie, w rundach IV-VI panowie podpisali remisy. Fajerwerki odpalili dopiero w kolejnych partiach – w pięknym stylu Botwinnik zgarnął punkt za siódmą potyczkę, jednak w następnej to Tal wygrał. Na tablicy wyników widzimy 4,5 do 3,5 dla Botwinnika!

12345678abcdefgh
Michaił Botvinnik
Michaił Tal
Mecz o MŚ Tal-Botwinnik 1961
March 29, 1961 – Moskwa
Komentator: FM Kosma Pacan-Milej
1.c4Sf62.Sc3e63.d4Białe mogą skorzystać ze zmiany kolejności posunięć i wybrać inną kontynuację:
3.e4!?d54.e5d45.exf6dxc36.bxc3Hxf67.Sf3e58.d4exd49.Gg5He6+10.Ge2Ge710…dxc3??11.Hd8#11.cxd4Gxg512.Sxg5He713.Hd2Z przyjemniejszą pozycją białych, co potwierdzają statystyki (białe ponad 70%). Jednakże w ówczesnych czasach, teoria wariantu nie była jeszcze tak rozbudowana jak dziś.
3…Gb44.a3Wariant Saemischa – we współczesnych szachach bardzo rzadko wybierany przez zawodników najwyższego poziomu z uwagi na konkretne, często nieprzyjemne odpowiedzi czarnych. Za czasów Botwinnika nie był on jeszcze tak rozpracowany z pomocą komputerów, a daje on szanse na bardzo dynamiczną i skomplikowaną grę, nierzadko z ofiarami pionków za inicjatywę, co odpowiadało stylowi radzieckiego arcymistrza. Warto również wspomnieć, że grający czarnymi Tal nie był ekspertem od obrony, lecz sam wolał atakować.4…Gxc3+5.bxc3b6Z ideą Ga6,Sc6-a5 z naciskiem na słabego pionka c4.5…c56.e3O-O7.Gd3d58.cxd5exd59.Se2b610.O-OGa6Prowadziło do pozycji powstałej w słynnej partii Botwinnik-Capablanca, Holandia 1938. Zachęcam do samodzielnego przestudiowania tego pojedynku, genialna gra ze strony młodego Botwinnika.6.f3Ga67.e4d5?!8.cxd58.e5Sh5?8…Sg8!9.Ha4+c610.cxd5Gxf111.Kxf1Hxd5=8…Sfd7?!9.cxd5Gxf110.Kxf1exd511.Se2±Z następnym Sf4-h59.Sh3!z planem g2-g4 i złapaniem skoczka9…Hh4+10.Sf2dxc411.g3He712.g4+−8…Gxf18…exd5??Nie można wstrzymać się z biciem na f1, z uwagi na:9.Gxa6Sxa610.Ha4+Hd711.Hxa6+−9.Kxf1exd510.Gg510.e5Sfd710…Sh5??11.g4+−i skoczek na bandzie nie ma żadnych perspektyw, gdyż zaraz zniknie z szachownicy10…Sg811.Se2Se712.Sf4±11.Se2±przechodzi do wariantu z komentarza do 8 posunięcia10…h611.Ha4+c611…Hd712.Hxd7+Sbxd712…Sfxd713.Gf4±13.Gxf613.Gf4dxe414.We114.Gxc7Wc8i białe stracą ważnego pionka c314…Sd515.Gd2e3!13.Gh4dxe414.We1e3!Znów ten ważny motyw! Czarne nie mogą pozwolić białym na odbicie fxe4, które umocniłoby ich centrum.15.Wxe3+Kf8Mimo chwilowego dyskomfortu związanego z pozycją króla na f8, czarne nie stoją gorzej, gdyż figury białych są nierozwinięte i nie mają jak tego wykorzystać.13…Sxf614.e5Sd715.Se212.Gh4Wymiana na f6 prawie zawsze przynosi więcej strat niż korzyści:12.Gxf6?!Hxf613.e5Hg5i brak czarnopolaka daje się białym we znaki.12…dxe413.We113.fxe4?traci pionka po:13…g514.Gg3Sxe415.We1f513…g513…He7??14.Wxe4!Sxe415.Gxe7±13…e3?!W tej redakcji nie ma to większego sensu:14.Wxe3+Kf815.Se2Z hetmanami na szachownicy, położenie króla na f8 może już nie być tak bez większego znaczenia.14.Gf2Biorąc pod uwagę cały gąszcz wariantów do policzenia, który pojawia się po 14.Gg3, wcale nie dziwię się Botwinnikowi, że zdecydował się na 14.Gf2
14.Gg3Hd515.fxe415.c4!?Wygląda ciekawie, ale na nieszczęście białych nie przechodzi:15…Hxd416.Wd1Hc516…He3?17.Gxb8Wxb817…b518.Ha6!Wxb819.Hxc6+Ke720.Hd6++−powtórka z rozrywki18.Hxc6+Ke719.Hd6+Ke820.Hxb8++−16…Hc317.Gxb8b518.Ha618.cxb5Wxb819.bxc619.Hxa7O-O!19…O-Oi z takim królem, pozycja białych nie wygląda obiecująco…18…Hxc4+Ważne wtrącenie! Czarne z szachem bronią pionka c6.19.Se2Wxb8−+17.Gd6Hf5?17…Ha518.Hxa5bxa519.Se2Z rekompensatą za oddany materiał. W zamian za dwa piony białe otrzymały super-silnego gońca na d6, który sprawuje kontrolę nad oboma skrzydłami, uniemożliwiając roszadę. Dodatkowo, skoczek może przejść przez d4 lub g3 na f5 i królowi czarnych zrobi się gorąco…19.Ge5?Sbd719…Ke7!?20.Wxd7Kxd720…Sxd721.Gxh8f622.Gg7Kf723.Gxh6Kg621.Gxf6Whb822.Kf2Wb1−+i białe nie dadzą rady wyprowadzić swojego skoczka i wieżyWidząc pozostałe kontynuacje, można dojść do wniosku, że pozycja czarnych nie jest zbyt przyjemna. Na ich szczęście znajduje się jednak pewien motyw taktyczny:17…b5!18.Gxc518.cxb5Hxb5+19.Hxb5cxb5Tutaj znów pojawia się pewna różnica względem wariantu 17…Ha5. Czarne nie mają już pionka na c6 i będą mogły wyprowadzić na to pole skoczka i uzyskają dobrą grę18…bxa419.Se2Sbd7Czarne zyskują ważne tempo w stosunku do pozycji powstałej w wariancie 17…Ha5.20.Gd6Sb618.Se2!Trzeba dokończyć rozwój!18.g4?Sxg4−+18.Gxb8?Wxb819.Hxc6+Kf820.Hd6+Kg7−+królowi czarnych udało się „zwiać”18…exf319.Sg3!Ha519…fxg2+20.Kxg2+−Z zabójczym planem Whe1 w następnym ruchu20.Hxa5bxa521.We1+Kd722.Ge5Ke623.Gxb8++−15.Ge5Sbd716.fxe416.c4?He617.Gxf6Sxf618.d5Hd6−+16…He617.Sf3g417…O-Oze skomplikowaną pozycją18.d5He719.Hxc6O-O20.Gd6+−15…Hb5+!16.Hxb5cxb5Z planem Sbd7,Wc8 i naciskiem na odstałego pionka c3. Centrum pionowe białych wydaje się imponujące, ale jeśli czarne dostaną trochę czasu to pionki e4 i c3 staną się słabościami, a nie siłą.17.e5?Kompletnie blokuje gońca i daje czarnemu skoczkowi silne pole na d5.17…Sd5
14…He714…O-OByło bezpieczniejszą opcją, biorąc pod uwagę wydarzenia w partii. Tak czy inaczej, białe stoją znacznie lepiej.15.fxe4Sg416.Sf3Sxf217.Kxf2g418.Se5±15.Se2z planem odbicia na e4 po następnym Sg315…b515…e316.Sg3O-O17.Gxe3±z następnym h2-h4, po którym pozycja czarnego króla będzie beznadziejna16.Hc2Hxa3Jak już cierpieć to za… kolejnego piona?16…O-Oto znowu:17.Sg3Białe nie spieszą się z wyjaśnieniem sprawy w centrum. Czasem lepsze będzie odbicie figurą, innym razem pionkiem, a w niektórych przypadkach można nawet to zignorować i zająć się królem przeciwnika…17.h4!Bardzo konkretne, grozi hxg5. Czarne są zmuszone do ustępstw i osłabienia pozycji.17.fxe4Zamykało linię „e” i spowalniało grę białych. Nie zmienia to oczywiście faktu, że rekompensata jest bardziej niż wystarczająca.17.Sg3Dawało czarnym szansę na ucieknięcie spod topora. Przynajmniej na chwilę.17…Sbd718.Sxe4O-O-O!?18…O-OTo wygląda trochę bardziej ryzykownie.19.h4pozwoliłoby ożywić wieżę h1.19.Sxf6Sxf620.Hf5+Sd7Nie widać jak dalej prowadzić atak. Wieża utknęła na h1 i trudno będzie ją wprowadzić szybko do gry.17…gxh417…g418.fxe4Po wywołaniu dodatkowego osłabienia, można już zbić na e4. Dzięki wymuszeniu g5-g4, białe uzyskały świetne pole na f4 dla swojego skoczka.17…e3to18.Gxe3i czarne nic nie osiągnęły swoim poprzednim ruchem. Groźby pozostały.18.Gxh4Sbd718…Sd5granie na tak proste łapki nie przyniesie dobrego rezultatu19.Hxe4+19.fxe4??Se3+20.Kg1Sxc2−+19…Kf820.Sg3Sd721.Sf5Hxc321…S7f622.Gxf6Sxf623.Hxc6+−22.Ge7+Sxe723.Hxe7+Kg824.Hxd7+−18…Hd619.Sg3+−19.Sg3O-O-O20.Sxe4Teraz okazuje się, jak potrzebne było zagranie h2-h4.20…Whe8Taktyczna sztuczka, która do końca nie działa. Tal wiedział już, że pozycja jest bardzo zła i postanowił trochę „zamieszać” w pozycji. Co ciekawe, Botwinnik nie wybrał pryncypialnej kontynuacji.20…Sxe4Prowadziło do strat materialnych:21.Hxe4Grozi Hxc6+, jak również bicie na d8.21…Hxc322.Gxd8Wxd823.Wxh6+−21.Kf2Praktyczna, lecz nieco słabsza decyzja.21.Sxf6!Wxe1+21…Sxf622.Gxf6Wxe1+23.Kxe1Ha1+24.Hd1Hxc3+25.Kf2i nic się złego białym nie dzieje, a figura więcej została.22.Gxe1Sxf623.Hf5+Sd724.Wxh6Jak na ironię, goniec zszedł na pasywną pozycję i doskonale broni pionka c3.24…Ha625.Hxf7+−b4+26.Kg1+−21…Sxe4+21…We622.Sxf6Sxf623.Wxe6fxe624.Gxf622.fxe4f623.Wa1He723…Hd624.Gg3He625.Wxa7+−z groźbą Wc7+ i szachem z odsłony w kolejnym ruchu.24.Wxa7Hxe425.Hxe4Wxe426.Wa8+26.Gg3Również wygrywało, choć trzeba było dokładniej policzyć warianty i widzieć kontynuację w 28. posunięciu. Ruch w partii wygrywa bardzo prosto i forsownie.26…Wde827.Wha127.Wc7+Kd828.Wxc627…Kd828.Gd6grozi Wa828…We2+29.Kf1Sb630.Gc7+Kd731.Gxb6++−26…Sb826…Kc727.Gg3++−27.Gg3Kb728.Wha1Wc829.W8a7+Kb630.Gxb8b430…Wxb831.W1a6#31.Gd6bxc332.Gc5+Kb533.W1a4Z nieuchronnym matem na b4. Czarne poddały się.1–0

12345678abcdefgh
Michaił Tal
Michaił Botwinnik
Mecz o MŚ Tal-Botwinnik 1961
March 31, 1961 – Moskwa
1.e4c62.d4d53.e5c54.dxc5e65.Hg4Sc66.Sf3Hc77.Gb5Gd78.Gxc6Hxc69.Ge3Sh610.Gxh6gxh611.Sbd2Hxc512.c4O-O-O13.O-OKb814.Wfd1Hb615.Hh4a516.Wac1Wg817.Sb3a418.c5Hc719.Sbd4Wc820.b4axb321.axb3Hd822.Hxd8Wxd823.b4Wg424.b5Wc825.c6Ge826.Wc2Gg727.Wa1Gxe528.Sxe5Wxd429.Sd7+1–0

Knockdown

Michaił Tal wyczuł krew – po tak zagranej partii z rundy VIII, uznał, że zagra va banque. Partie IX i X rozegrał bardzo agresywnie, wręcz hazardowo. Botwinnik utrzymał nerwy na wodzy i dwukrotnie odniósł zwycięstwo!

12345678abcdefgh
Michaił Tal
Michaił Botwinnik
Mecz o MŚ Tal-Botwinnik 1961
April 10, 1961 – Moskwa
1.e4c62.d4d53.e5Gf54.h4h65.g4Gd76.h5c57.c3Sc68.Gh3e69.Ge3Hb610.Hb3cxd411.Hxb6axb612.cxd4Sa513.Sc3b514.Gf1b415.Sb5Kd816.Sf3Sc417.Gxc4dxc418.Sd6Gxd619.exd6Gc620.Se5Gxh121.Sxf7+Ke822.Sxh8Ge423.d5exd524.Gd4Sf625.Kd2Kd726.Sf7Ke627.Se5Kxd628.f3Gh729.g5hxg530.h6gxh631.Sf7+Ke632.Sxh6Sg833.Sg4Gf534.Se3Gg635.Sg4Gf536.Se3Gg637.Sg4Kd638.Se5Gf539.Sf7+Kd740.Sxg5Se741.f4Sc642.Sf3Kd60–1

Mecze Michaiła Moskiewskiego z Michaiłem z Rygi często przedstawiano jako mecz bokserski. /spraggettonchess.com

Prawdopodobnie Tal uznał, że kolejna porażka może kosztować go tytuł, więc XI partię starał się wyremisować… więc Botwinnik uderzył jeszcze raz! Różnica między rywalami wyniosła aż 4 punkty, takiej przewagi nigdy wcześniej nie udało się nikomu zniwelować. Botwinnik z Talem nie dotarli jeszcze nawet do połowy planowanego meczu, więc grali dalej i tam też było kilka „perełek”.

Fortuna kołem się toczy

Drugą połowę meczu obaj przeciwnicy toczyli ze zmiennym szczęściem, lecz co ciekawe zanotowali w całym dwudziestorundowym meczu tylko 6 remisów! Jaka miła odmiana po ostatnich obronach tytułu MŚ przez Carlsena…

Towarzysz moskiewski Botwinnik wygrał w XII, XV i XVIII partii, czarodziejski Łotysz zaś odniósł sukcesy w bataliach numer XII i XVII. W XIX rundzie Tal przegrywał już 6,5:11,5, legalnie więc mógłby już nie stawiać oporu i dwukrotnie podpisać szybkie remisy. Jak przyznał po meczu, gdy zobaczył stojącą prasę i kibiców przed Teatrem Estrady, postanowił być ździebko złośliwy. Zobaczcie sami:

12345678abcdefgh
Michaił Botwinnik
Michaił Tal
Mecz o MŚ Tal-Botwinnik 1961
May 5, 1961 – Moskwa
1.d4Sf62.c4d63.Sc3g64.e4Gg75.f3O-O6.Ge3a67.Hd2c68.Gd3e59.dxe5dxe510.Sa4b511.Sb6Wa712.Gc2Ge613.Hxd8Wxd814.Se2Wb715.c5a516.Kf2Gf817.Wad1Wxd118.Wxd1Sfd719.Sxd7Sxd720.Gb1Gxc521.Gxc5Sxc522.Wc1Sa623.f4exf424.Sxf4c525.Ke3Kf826.e5Ke727.Ge4Wc728.a4bxa429.Wa1Gb330.Sd5+Gxd531.Gxd5Wd732.Gc4Sb433.Wxa4Wd434.Gb5Ke635.Wxa5Sd5+36.Kf2Kxe537.Ge2Kd638.Wa6+Kd739.Wa7+Sc740.b3Wd241.Kf3f542.h4Kc643.Gc4h644.g3Wd445.Kf2g546.hxg5hxg547.Wa2g448.Wa1Kb649.We1Sb550.We6+Sd651.Ke3Kc752.Gd3Kc653.Gc2Wb454.Wf6Kd555.Wf8Ke556.Wa8Se457.We8+Kd558.Wd8+Ke659.Kf4Sd2+60.Ke3Sxb361.We8+Kd762.We5Kd663.Wxf5Sd464.Wf2Sxc2+65.Wxc2Kd566.Wh2We4+67.Kd2c468.Wh8Wd4+69.Ke3Wd3+70.Kf4c371.Wd8+Kc472.Wc8+Kb373.Wb8+Ka274.Wc8Kb275.Wb8+Kc10–1

„Poskromienie złośnicy” – to zdjęcie Tala pochodzi z księgi turniejowej turnieju kandydatów 1959 /fot. chessbase.com

XX partia to przykład bardzo dokładnej i długiej gry końcowej. Dokończenie jej zajęło obu Michaiłom aż dwie dogrywki i 121 posunięć! Botwinnik opisał tę partię jako najlepszą technicznie w całym meczu. W ostatniej partii Botwinnikowi wystarczał remis do odzyskania tytułu, jednak rozniósł on Tala i ustawił wynik meczu na 13:8.

12345678abcdefgh
Michaił Botwinnik
Michaił Tal
Mecz o MŚ Tal-Botwinnik 1961
May 12, 1961 – Moskwa
1.d4Sf62.c4g63.Sc3Gg74.e4d65.f3Sbd76.Ge3e57.Sge2O-O8.d5Sh59.Hd2f510.O-O-Oa611.Kb1Sdf612.exf5gxf513.Sg3He814.Gd3Sxg315.hxg3c516.Gh6Hg617.g4b518.Gxg7Kxg719.Wh4bxc420.Gc2h621.Wdh1Hg522.Hxg5+hxg523.Wh6fxg424.fxg4Gxg425.Wg6+Kf726.Wf1Ke727.Wg7+Ke828.Se4Sd729.Sxd6+Kd830.Wxf8+Sxf831.Sxc4Gd732.Wf7Kc733.d6+1–0

Od lewej: Smysłow, Euwe, Fine, Botwinnik, Tal. Rok 1961, lotnisko Amsterdam-Schiphol /fot. gahetna.nl

Botwinnik jako jedyny w historii wdrapał się na szachowy tron już trzeci raz, a „Czarodziej z Rygi” okazał się być królem na rok i tylko jednym z epizodów w długiej erze Botwinnika. 


Jeśli marzysz o lepszej grze w szachy,  ale dotąd nie znalazłeś odpowiedniego trenera lub szukasz dobrego źródła wiedzy po polsku, to wychodzimy Tobie naprzeciw – otwieramy Akademię Infoszach. Masz w niej możliwość nauki od utytułowanych zawodników, którzy specjalnie dla Ciebie tworzą swoje materiały. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, to zapraszamy na platformę Playerly, na której udostępniamy nasze kursy.

Bądź pierwszy, który skomentuje ten wpis

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany.


*